Seçimler yaklaştıkça, bazı yazarların köşelerinde ve internet gruplarında “seçim hileleri üzerine kuşkuları bolca okumaya başladık. Bazı yazıları ve iddiaları okuyunca, hele bu iddiaları parti yöneticilerinden duymaya başlayınca, seçimleri kimin yönettiği, hangi kurallarla yönettiği gibi temel bir meselede bile ne kadar eksik bilgi sahibi olduğumuz görülüyor.

Temel yasamız ilk olarak 26 Nisan 1961yılında kabul edilmiş ve sonrasında da defalarca değişikliğe gidilmiş olsa da hala yürürlükte olan 298 sayılı “Seçimlerin Temel Hükümleri ve Seçmen Kütükleri Hakkında Kanun”dur.

Bu yasaya göre seçimler yargının yönetimi ve denetimindedir. Siyasi partiler de bu sürecin yönetiminde doğrudan sürece dahil ve müdahildirler. Bu temel bir ilkedir ve ilgili yasanın hemen tüm işlemlerinde siyasi partiler sürece dahildir. Dolayısıyla bir partinin seçimlerde hile iddialarında bulunması ve bunu kamuoyuyla paylaşması için elinde somut olaylar ve belgeler olması, bu itirazlarını sürece dahil olduğu her bir aşamada kovalaması ve hala sonuç alamamışsa kamuoyuyla paylaşması beklenir.

1961 Yılında bu yasa çıkarılırken o günün koşullarında, seçim işlemlerinin bazı adımlarını doğrudan üstlenmekte olan bürokratik kurumların yönetiminden sorumlu Bakanlar görevlerini seçim süreci başında bırakırlar. Seçimleri yönetecek olan yargı olması nedeniyle Adalet Bakanı, seçimlerin ve sürecin asayiş ve güvenliğiyle ilgili olduğu için İç İşleri Bakanı, oy pusulalarının ve ilgili evrakların dağıtımı ve toplanmasıyla ilgili olduğu için Ulaştırma Bakanı görevlerinden ayrılır. Bu işlemlerin bazıları şimdi daha teknolojik yöntemler ve araçlar ile yapılıyor olsa da hala bu üç bakan görevi bürokratlara bırakmaktadır. 

Bizim seçim sistemimizin en küçük birimi “Sandıktır” ve bir sandık demek 300-320 seçmen demektir.

Seçimlere esas olan seçmen listeleri Yüksek Seçim Kurulu’na bağlı Seçmen Kütükleri Genel Müdürlüğünde hazırlanır. Bu sürecin ve kararların tümünde siyasi parti temsilcileri yasadan aldıkları güç, yetki ve sorumlulukla bulunurlar. Bu nedenle bugünlerde seçmen kütüklerinde hile iddiasında bulunan parti varsa aynı zamanda hangi toplantıda, hangi itirazı bu kurullarda yaptıklarını ve ne sonuç aldıklarını, niçin sürece müdahil olamadıklarını da açıklamalıdırlar ki iddiaları inandırıcı olsun. 

Her şeye karşın seçmen kütüklerinde ve seçimlerde özellikle de oy sayımlarında ve sandıklarda hile yapma çabaları her zaman olmuştur, olacaktır da. Fakat bu çabalar hiçbir zaman tüm seçimlerin sonuçlarını etkileyebilecek çapta ve organize biçimde yapılamamıştır. Yine de bu tür girişimleri boşa çıkarmanın yolu siyasi partilerin görevlerini layıkıyla yerine getirmeleridir.

Her bir sandıktaki siyasi parti temsilcilerinin de dahil olduğu “sandık kurulunca” imzalanmış oy sayım tutanağı partilerde de vardır. Bu seçimden başlamak üzere Yüksek Seçim Kuruluna elektronik ortamda gelecek bilgiler partilerde de izlenecektir. Kaldı ki önceleri de seçimin hemen ardından Yüksek Seçim Kurulu sandık bazında oy sayılarını isteyenlere verebilmekteydi. Bu nedenle önceki seçimde de hile iddiaları dillendirilse de hiçbir parti tarafından “sandık tutanağı” ile ilan edilen resmi sonuç arasında fark olduğunu ortaya koyan tek bir belge yoktur ama bolca dedikodusu vardır.

Aşağıda “Seçimlerin Temel Hükümleri ve Seçmen Kütükleri Hakkında Kanun”un okurun da ilgisinin ve bilgisinin olmasının yararlı olacağını düşündüğüm bir özeti var.  
  

Madde 2 – Seçimler, serbest, eşit, tek dereceli genel oy esaslarına göre yapılır. Seçmen oyunu kendisi kullanır. Oy gizli verilir. Oyların sayımı, dökümü ve tutanaklara bağlanması açık olarak yapılır.

Madde 10 –Ankara’da bir Yüksek Seçim Kurulu, her seçim çevresinde bir il seçim kurulu, her ilçede bir ilçe seçim kurulu ve seçim bölgelerine konulacak her sandık için bir sandık kurulu bulunur.

Madde 11 –Yüksek Seçim Kurulu yedi asıl ve dört yedek üyeden oluşur. Üyelerin altısı Yargıtay, beşi Danıştay Genel Kurullarınca kendi üyeleri arasından üye tamsayılarının salt çoğunluğunun gizli oyu ile seçilir. Bu üyeler salt çoğunluk ve gizli oyla aralarından bir başkan ve bir başkanvekili seçerler.

Madde 17 –…Yasama meclislerinden birine seçilmiş en az bir üyeye sahip olan veya 14 üncü maddenin dördüncü bendi gereğince Yüksek Seçim Kurulunca tespit ve ilan edilen siyasi partilerden o il ve ilçede teşkilatı bulunanlar, il ve ilçe seçim kurullarında birer temsilci bulundururlar. 

Madde 17 – Ayrıca seçime katılan siyasi partilerden, en son yapılan milletvekili genel seçimlerinde en çok oy almış dört siyasi parti ve Türkiye Büyük Millet Meclisinde grubu bulunan siyasi partiler …Yüksek Seçim Kurulunda da bir asıl bir yedek temsilci bulundurabilir. 

Seçimlerin temel hükümleri ve seçmen kütükleri hakkında kanun özeti 

Bu temsilciler kurulun bütün çalışmalarına ve görüşmelerine katılırlar, oy kullanamazlar. Görüşülen iş hakkında siyasi partiler temsilcileri görüşlerini bildirirlerse, kurul, bunları da dinledikten sonra, kendi arasında işi görüşerek karar verir ve kararı temsilcilere bildirir. Siyasi parti temsilcilerinin toplantılara katılmamaları, işlerin görüşülmesini durdurmaz.

Madde 18 –İlçe seçim kurulu, …. bir başkan ile altı asıl ve altı yedek üyeden kurulur ve iki yıl süre ile görev yapar. İlçedeki en kıdemli hâkim kurulun başkanıdır.

Madde 19 –İlçe seçim kurulunun dört asıl ve dört yedek üyesi siyasi partilerden alınır. 

Madde 20 – İlçe seçim kurullarının, başlıca görev ve yetkileri şunlardır: 1. İlçe çevresinde seçimin düzenle yürütülmesini sağlamak için gereken bütün tedbirleri almak ve seçim işlerini denetlemek. … 4. Sandık kurullarının teşekküllerine, işlemlerine ve kararlarına karşı yapılan itirazları inceleyerek karara bağlamak.  … 6. İlçe çevresindeki sandık kurullarından gelen tutanakları birleştirerek, ilçe seçim tutanağını düzenlemek ve bu tutanağı seçim işlerine ait diğer evrak ile birlikte il seçim kuruluna derhal teslim etmek..

Madde 22 – İlçe seçim kurulu başkanı, ilçe seçim kuruluna siyasi partiler dışından getirilen asıl üyelerle görüşerek sandığın kurulacağı seçim bölgesi içindeki veya dışındaki seçmenler arasından iyi ün sahibi olmakla tanınmış, okur – yazar kimselerden, kurula bağlı seçim bölgelerindeki sandıklardan her biri için birer kişi olmak üzere bir liste düzenler.

Kurulun, siyasi partilerden seçilmiş asıl üyelerinden her biri de, ilçe seçim kurulu başkanınca belirlenecek süre içinde, yukarıdaki fıkrada gösterilen nitelikte birer liste düzenleyerek başkanlığa verir. Belirlenen süre içinde liste vermeyen parti temsilcisi, bu hakkından vazgeçmiş sayılır.

Yukarıdaki fıkralar gereğince düzenlenen listelerde her sandık için adı önerilen başkan adayları arasında ad çekilerek sandık kurulu başkanları belirlenir.

Madde 23 – Sandık kurulu üyelikleri (için)…İlçe seçim kurulu başkanı, o seçim çevresinde seçime katılan ve ilçede teşkilatı bulunan siyasi partilerden, son milletvekili genel seçiminde o ilçede en çok oy almış olan beş partiye, her sandık için birer asıl ve birer yedek üye adını beş gün içinde bildirmelerini tebliğ eder.
 
Madde 25 – Sandık başı işlemlerini takip etmek üzere, siyasi partiler ve bağımsız adaylar, birer müşahit gönderebilirler.

Madde 29 –Seçmen Kütüğü Genel Müdürlüğü kuruluşunun çalışma amacı; yasalara uygun olarak seçmen vatandaşın eksiksiz belirlenmesini, … kullanılır hale getirilmesi ve gerekli yerlere ulaştırılmasını ve dağıtımını sağlamaktır.

Seçmen Kütüğü Genel Müdürlüğü; çalışmalarını, proje, program, raporlama ve gelişmiş yönetim tekniklerine uygun olarak Yüksek Seçim Kurulu’nca tespit edilen ilkeler içinde yürütür. Genel Müdür, Yüksek Seçim Kurulunca onaylanan programına uygun, aylık ve haftalık raporlarla çalışmalarını Yüksek Seçim Kurulu’na sunar

Madde 33 –Seçmen kütüğü; adres kayıt sistemindeki bilgiler esas alınarak Yüksek Seçim Kurulunca belirlenecek usul ve esaslara göre her yıl yeniden düzenlenir, sürekli bilgi toplama ile her seçim döneminde güncelleştirilir.

Düzenleme, sürekli güncelleştirme ve genel denetleme kural, yöntem ve teknikleriyle Seçmen Kütüğü Genel Müdürlüğünün bilgi işlem; ilke, kural ve yöntemleri Yüksek Seçim Kurulunca düzenlenecek genelge ile belirlenir.

Madde 43 –Seçmen kütüğünde yazılı adreslerine göre aynı sandık bölgesinde oturan, seçmen kütüğünde yazılı seçmenleri; … “Sandık Seçmen Listesi” denilir.

Sandık seçmen listesi oy verme gününden 30 gün önce, a) Her sandık için iki nüsha sandık kurulu başkanına, b) Birer nüsha seçime katılan siyasi partilerin ilçe başkanlıklarına, oy verme gününden 20 gün önce … gönderilir.

Madde 46 –

 
Madde 47 –Yüksek Seçim Kurulu Seçmen Kütüğü Genel Müdürlüğü; her yıl sonuna göre seçmen kütüğünü ve bu kütükten elde edilmiş listenin bir suretini Yüksek Seçim Kurulu Başkanına teslim eder. ….

Seçmen kütükleri; seçimlere katılma yeterliliğini taşıyan siyasi parti merkezlerince yahut yetkilendirilmiş il veya ilçe başkanlarınca, talep edildiğinde; … bilgisayar ortamında veya liste düzeyinde imza mukabilinde, istek sahibine verilir.

Madde 95 –Sayım ve döküm açık olarak yapılır. Oy verme yerinde hazır bulunanlar sayım ve dökümü takip ederler.

Madde 100 –Oyların sayım ve dökümüne derhal başlanır, açık ve aralıksız yapılır. … 

Sandık kurulu başkanı, sayım ve döküm işine başlamadan önce, sayım ve döküm cetvellerinin boş ve yazısız olduğunu hazır bulunanlara gösterir…. 

Sandık kurulu başkanı tarafından görevlendirilen üye, oy zarfını sandıktan teker teker alarak başkana verir. Başkan zarfı açarak içinden çıkan oy pusulasının ön yüzünü herkesin görebileceği ve işitebileceği şekilde okur. … 

Bu cetvellerdeki oy sayıları aynı ise, her siyasi parti ve bağımsız adayın aldığı geçerli oylar toplanarak, itiraz edilmeksizin geçerli sayılan bu oyların toplam sayısı, o seçim türüne ait sandık kurulunca düzenlenecek özel tutanağa yazı ve rakamla işlenir…. 

Sayım ve döküm cetvelinde, siyasi partilerin ve bağımsız adayların aldığı oylar, orada bulunanlara, başkan tarafından yüksek sesle ilan edilir…

Bu ilandan sonra, sayım ve döküm cetvelindeki sonuçlar, sandık sonuç tutanağına işlenir. Bu bilgilerin doğruluğu, sandık başkanı tarafından sayım ve döküm cetveli sonuçları ile karşılaştırıldıktan sonra,

Parti müşahitleri, sayım masası başında yer alabilir ve oy pusulalarını görebilirler. 

Madde 105 –Sandık kurulu, her seçim türü için ayrı hazırlanmış sandık sonuç tutanağını, iki nüsha olarak, sayım ve döküm işlemleri sırasında elde edilen bilgilere ve sayım ve döküm cetveli sonucuna göre düzenler. Bu tutanakların ait olduğu bölümüne, her seçim türüne ilişkin bilgiler eksiksiz olarak işlendikten sonra, başkan ve üyeler tarafından ad ve soyadları yazılarak imzalanır ve sandık kurulu mührü ile mühürlenir.

Madde 107 – Hesaba katılan ve muteber sayılan oy pusulaları, sandık kurulunca düzenlenen tutanaklar, … kurulun bağlı olduğu

Bu tutanağın altı, torbayı teslim edenlerle ilçe seçim kurulu başkanı ve üyelerden biri tarafından imza edilir. Bu tutanağın bir nüshası, il seçim kuruluna gönderilecek evraka bağlanır. Bir nüshası da sandık kurulu başkanına verilir.

Madde 108 –Sandık kurullarından gelen sonuç tutanaklarının, ilçe seçim kurullarınca birleştirilmesi ve seçim sonuçlarının belirlenmesi işlemleri, açık ve aralıksız olarak yapılır.

.

Ayrıca, ilan süresi içinde yazılı talepte bulunan ve o seçim çevresinde seçime katılan siyasi parti ilçe başkanlıklarına ve bağımsız adaylara da bir defaya mahsus olmak üzere imza karşılığı verilir.

Ek Madde 9 –İlçe seçim kurullarından Yüksek Seçim Kuruluna elektronik ortamda gönderilen sandık ölçekli seçim sonuçlarını, talepleri halinde seçime katılan siyasi parti genel merkezlerinin de eş zamanlı olarak izleyebilmeleri ve aynı formatta bilgisayar ortamında saklayabilmeleri için gerekli her türlü tedbir, Yüksek Seçim Kurulu tarafından alınır. 

NOT: Seçimlerin Temel Hükümleri ve Seçmen Kütükleri Hakkında Kanununa eklenen Ek 9. madde ile ilgili genelge bugün Resmi Gazete’de yayınlandı. Genelgeyle, sandık ölçekli sonuçların seçime katılan partilere eş zamanlı iletilmesini sağlamak amacıyla Sandık Sonuçları Paylaşım Sisteminin kullanım usul ve esasları belirlendi. Genelgeye ulaşmak için tıklayınız